Fragmenty obu relacji z jednej z królewiackich wystaw rolniczo-przemysłowych łączy zapis dość osobliwego doświadczenia: tego mianowicie, jak w jej przestrzeni odnajduje się żywy eksponat. Przykłady ukazują sytuacje skrajne, z perspektywy widza godne pochwały lub nagany, z obu perspektyw – widza i eksponatu – stosowne lub niestosowne. Znamienne, że w każdym przypadku widz traktuje sytuację patrzenia jako przeźroczystą, a kontrspojrzenie chłopskie jest z niej wyłączone. Wrażenie niestosowności pojawia się dopiero wtedy, gdy same reguły gry ulegają naruszeniu, to znaczy z chwilą, w której zostają poddane dezobiektywizacji. W pewnym sensie „cudaczność”, „przebiegłość”, „pazerność” czy też „śmieszność” chłopa-wystawcy to nic więcej, jak echo nieznośnej autonomii eksponatu. Granica, za którą uzyskałby on status Innego, pozostaje nienaruszona.

Po drugiej zaś stronie mamy coś w rodzaju „chłopa nowoczesnego”: mało, że obdarzonego samoświadomością i „zmysłem kooperacji”, lecz jeszcze czytelnika prasy (zapewne „Gazety Świątecznej”; jedno i drugie to zresztą nierozerwalnie splecione ze sobą zjawiska). Co jednak ciekawe, sami sprawozdawcy nie odnoszą obserwowanych „typów” do kategorii postępu: ciekawość i wstyd wydają się tutaj tak samo abstrakcyjne i uniwersalne, jak egoizm i dzielność, a także – last but not least – porządek wystawy.

Jakub Jakubaszek