„Nie da się zaprzeczyć, że to właśnie w Bydgoszczy z niezadowoleniem przyjmuje się świadomość przynależności do Prowincji Poznańskiej. Ludzie czują się tutaj członkami szacownej pruskiej monarchii, przesiąknięci są duchem niemieckości, widzą się cywilizacyjnie i gospodarczo przed polskim Poznaniem. […] Na wystawie bydgoskiej […] Poznańskiego udział był prawie żaden […]. Uważam takie rozchodzenie się dążeń za wielką po­lityczną szkodę, a działania władz w tym duchu za poważny polityczny błąd. Element niemiecki jest zaczynem, dzięki któremu gnu­śne masy ludności polskiej ulegną fermentacji. Czemu zatem służy egoistyczne oddzielenie zaczynu od ciasta? […] Można by powiedzieć, że rezultat [bydgoskiej wystawy] byłby rzeczywiście istotny, jeśli mielibyśmy tutaj do czynienia ze świadectwem rozwoju przemysłu, jaki przypadł Prowincji Poznańskiej od czasu, gdy zarządzana jest ona na sposób niemiecki. Jednak wszystko, czym ta wystawa jest obecnie, to wzajemne przyglądanie się sobie kilku niemieckich rzemieślników w samej Bydgoszczy i jej okolicach”.

„Gdy się wtenczas wieść rozeszła, że Towarzystwo Przemysłowe urządza polską wystawę, pewne odłamy społeczeństwa z politowaniem wzdrygały ramionami, nie rokując inicjatorom powodzenia takowej. Wbrew pesymistycznym poglądom niektórych ludzi wykazała wystawa w całej pełni rezultat pod każdym względem znakomity, wykazała ona bowiem zdolności polskiego przemysłowca i rzemieślnika […]; w ogóle była wspaniałą manifestacją polskości, polskich sił gospodarczych i przemysłowych tutaj, na kresach Wielkopolski, o czym świadczyły pochlebne uznania prasy nie tylko naszej, ale i obcej, jako i powodzenie, którego doznała od dziesiątek tysięcy osób zwiedzającej publiczności”.

jakjak