„Jeżeli kiedy to teraz po urojeniach i utopiach ostatnich dwudziestu lat nastała konieczność rzeczywiście realnej polityki, polityki rzeczywiście liczącej się z faktami. […] Trzeba pozbyć się próżnych nadzieji i płonnych obaw, trzeba poznać i zmierzyć nie tylko niebezpieczeństwa które nas otaczają ale i nasze siły.

Pierwszym warunkiem tego zwrotu jest szczerość w rozpoznaniu naszego własnego położenia, porzucenie utartych a nieuzasadnionych komunałów, frazesów niby patryotycznych, apologii własnych błędów, które nikogo nie oszukują prócz nas samych. Trzeba prawdzie zajrzeć w oczy, z pogardą wyrzec się polityki strusiej i przyjąć politykę mężną, odważną i obywatelską” – pisał Stanisław Szczepanowski w swojej słynnej  Nędzy Galicyi w cyfrach i program energicznego rozwoju gospodarstwa krajowego (Gubrynowicz i Schmidt, Lwów 1888, wyd. 2, s. 144). Autorzy przewodnika po wystawie lwowskiej powtarzają ten postulat: tyle, że prawda, z którą obywatele muszą się skonfrontować, nie przyjmuje postaci publikacji z danymi statystycznymi, ale wystawy. Lwowska ekspozycja (to stały motyw ówczesnego dyskursu inteligenckiego) jest zatem traktowana jako obraz diagnostyczny, swoista metonimia stanu gospodarczego. Obraz ten nie służy  bezinteresownemu poznaniu: ma ewaluować dotychczasowe działania i wyznaczać dalsze kierunki pracy organicznej. Nie jest również moralnie obojętny: zostaje wszak wpisany w walkę z zacofaniem i ciemnotą pojęte jako zadania inteligencji [-> Demokratyczny urok alfabetu].

Agata Sikora