Nie chodzi tu już nawet o festyn, którym wystawa się staje. Trudno uniknąć wrażenia, że oczom przybyłego z Warszawy inteligenta najczyściej i najpełniej jawiłaby się bez udziału publiczności, mrowistej ciżby w ubłoconych buciorach, która bez ładu i składu rozpełza się po gęsto zatłoczonym placu, pcha się bezmyślnie czym bliżej trasy wyścigów, obsiada eksponaty, odcina drogę u­cieczki… Najgorzej jednak stulecie nauki i higieny znosić musiało warstwę brudu i pyłu na podeptanych maszynach: gęsto obsadzone przez niepoprawnych gapiów tracą one zupełnie swą wartość deiktyczną; wyłączone z użytku po to, by objaśniać, pouczać i ilustrować, zostają na powrót do użytku włączone, tyle że przewrotnie, niezgodnie ze swą funkcją, zamiast ław, skrzynek i pro­wizorycznych siedzisk, na które w innym razie można byłoby się wdrapać. Zanieczyszczony, rozdeptany eksponat staje się częścią scenografii chaotycznej i niekontrolowanej władzy „nieoświeconych” mas.

Moment zbliżania się wyścigów obnaża całą słabość cywilizacyjnego gorsetu, który po placu nakazuje miarowo spacerować, a eksponaty dokładnie oglądać, lecz nie dotykać ich wcale lub tylko za przy­zwoleniem. Oto moment, gdy prowincjonalna publiczność zdradza swym zachowaniem publicyście „Prawdy”, jak wiele jeszcze dzieli ją od zrozumienia idei wystawy, a zatem – co ten wyraźnie sugeruje – również od społeczno-kulturalnej dojrzałości.

Jakub Jakubaszek