Z takim wezwaniem do mieszkańców Kielc zwrócił się w lipcu 1898 roku rosyjski prezydent miasta Konstanty Cyłow. Nie jest szczególnie istotne, czy mamy tu do czynienia z figurą przypominającą raczej Sokratesa Starynkiewicza (a więc urzędnika będącego orędownikiem modernizacji Warszawy w imię rozwoju Imperium), czy raczej gubernatora Iwana Kachanowa (w którego bezwzględnej dbałości o ład i porządek w Piotrkowie i Wilnie krzyżują się dwa systemy dyspozycji: rygor życia wojskowego oraz stanowa dialektyka wstydu i honoru). Istotne jest natomiast, jak wystawa kielecka zostaje wprzęgnięta w relacje władzy i jakie są tego konsekwencje: coś, co z zamierzenia służyć ma obrazowaniu zdolności wytwórczych kraju i narodu, co należy uważać za demonstrację umiejętności samoorganizacyjnych, traci znaczną część swego potencjału subwersywnego, gdy zostaje, jako takie, „przechwycone” przez dyskurs administracji zaborczej i włączone w sieć jej strategii (i mniejsza, co skrycie rzucono tutaj na szalę: talent funkcjonariusza czy chwałę Imperium).

W sumie nie tylko wystawa okazuje się najzupełniej zbieżna z interesem państwa, lecz dotyczy to także obywatelskiej postawy mieszkańców. Obywatelskiej, czyli jakiej właściwie? Prozaicznej i wyczekiwanej na co dzień – wszak chodzi o sprawy takie jak estetyka i czystość wspólnej przestrzeni – czy jakoś jednak specjalnej, na swój sposób odświętnej? Może najlepiej byłoby tu mówić o odświętnej prozaiczności, odwrotnym biegunie ponowoczesnego modelu patriotyzmu (czuję się odpowiedzialny za mienie publiczne, płacę podatki, segreguję śmieci…), długotrwale w polskiej rzeczywistości obecnej i dającej się obserwować w perspektywie długiego trwania. Jakkolwiek by było, w wezwaniu Cyłowa (a ma ono na względzie ten sam punkt odniesienia, co łżawieckie „jamy w bruku, […] do cna zdeptane chodniki […] i brzydka plama z odcieniem zielonkowatym, niby głębokie rozranienie […] na froncie starego domu” [Żeromski: 28, 30]) dość wyraźnie pobrzmiewa jedna z tez Jana Sowy, mianowicie o „modernizującej kastracji dokonanej przez wrogów I Rzeczypospolitej” [Sowa: 429]. Inna jest tylko skala: chodzi wszak o mikrosocjologię jednego z miast prowincjonalnych Królestwa.

Jakub Jakubaszek